Czym jest postępowanie restrukturyzacyjne?
Restrukturyzacja to jedna z form ratowania przedsiębiorstwa przed ogłoszeniem upadłości. Dokonuje się ją w ramach specjalnego postępowania sądowego określanego mianem postępowania restrukturyzacyjnego. W rzeczywistości może ono być przeprowadzone aż w 4 różnych postaciach, na co wyraźnie wskazuje art. 2 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne. Mowa oczywiście o:
- postępowaniu o zatwierdzenie układu,
- przyspieszonym postępowaniu układowym,
- postępowaniu układowym,
- postępowaniu sanacyjnym.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego – również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli.
Postępowanie o zatwierdzenie układu umożliwia zawarcie układu w wyniku samodzielnego zbierania głosów wierzycieli przez dłużnika bez udziału sądu i może być prowadzone, jeżeli suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem.
Przyspieszone postępowanie układowe umożliwia dłużnikowi zawarcie układu po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności w uproszczonym trybie i może być prowadzone, jeżeli suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem.
Postępowanie układowe umożliwia dłużnikowi zawarcie układu po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności i może być prowadzone, jeżeli suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem.
Postępowanie sanacyjne umożliwia dłużnikowi przeprowadzenie działań sanacyjnych oraz zawarcie układu po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności. Działaniami sanacyjnymi są czynności prawne i faktyczne, które zmierzają do poprawy sytuacji ekonomicznej dłużnika i mają na celu przywrócenie dłużnikowi zdolności do wykonywania zobowiązań, przy jednoczesnej ochronie przed egzekucją.
Jak zainicjować restrukturyzację?
Postępowanie restrukturyzacyjne jest w pełni dobrowolne, co oznacza, że przedsiębiorca nie musi korzystać z takiego rozwiązania. Pamiętajmy jednak, że w zasadzie tylko restrukturyzacja stanowi szansę na uniknięcie ogłoszenia upadłości i likwidacji przedsiębiorstwa. Postępowanie to ma bowiem na celu modyfikację prowadzonej działalności dłużnika, a w efekcie także i do umorzenia istniejącego zadłużenia w odpowiedniej części lub rozłożenia go na płatność ratalną. Postępowanie restrukturyzacyjne jest inicjowane na wniosek zainteresowanego przedsiębiorcy, który jest niewypłacalny lub zagrożony niewypłacalnością. Zgodnie z treścią art. 11 ust. 1-2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.– Prawo upadłościowe, dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące. Dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące. Przez dłużnika zagrożonego niewypłacalnością należy rozumieć dłużnika, którego sytuacja ekonomiczna wskazuje, że w niedługim czasie może stać się niewypłacalny.
Jak zauważył NSA w wyroku z dnia 11.09.2024 r. (sygn. akt III FSK 1036/23), niewypłacalnością dłużnika, o czym jest mowa art. 10 i art. 11 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, mamy również do czynienia, gdy dłużnik nie zaspakaja jednego tylko wierzyciela. Nie ma znaczenia, z jakiego powodu dłużnik nie wypełnia swoich wymagalnych zobowiązań. Nie ma również znaczenia, czy są to zobowiązania publicznoprawne czy cywilnoprawne oraz to czy są one stwierdzone tytułem egzekucyjnym czy wykonawczym. Niewypłacalność istnieje zarówno wtedy, gdy dłużnik nie ma środków finansowych, jak i wtedy, gdy nie wykonuje zobowiązań z innych powodów.
Jeśli przedsiębiorca spełnia warunek niewypłacalności może zainicjować postępowanie restrukturyzacyjne. W tym celu należy złożyć wniosek restrukturyzacyjny do wydziału gospodarczego sądu rejonowego właściwego ze względu na główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika. W praktyce będzie to siedziba przedsiębiorstwa lub miejsce rzeczywistego wykonywania działalności gospodarczej. W przypadku złożenia wniosku restrukturyzacyjnego i wniosku o ogłoszenie upadłości, w pierwszej kolejności rozpoznaje się wniosek restrukturyzacyjny.
Wniosek restrukturyzacyjny
Wniosek inicjujący postępowanie restrukturyzacyjne jest pismem procesowym, a więc musi spełniać odpowiednie wymogi formalne. Przedsiębiorca ma prawo samodzielnie sporządzić i złożyć takie pismo, praktyka jednak pokazuje, że lepszym pomysłem jest skorzystanie w tym zakresie z pomocy doświadczonego prawnika. Do podstawowych elementów wniosku restrukturyzacyjnego należą:
- data i miejsce sporządzenia pisma,
- dane wnioskodawcy (imię, nazwisko, nazwę/ firmę przedsiębiorstwa, NIP, REGON, PESEL, numer ewentualnego wpisu do KRS),
- dane sądu, do którego kierowany jest wniosek,
- żądanie otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego lub zatwierdzenie układu,
- uzasadnienie wniosku,
- propozycje układowe wraz ze wstępnym planem restrukturyzacyjnym,
- wskazanie miejsc, w których znajduje się przedsiębiorstwo lub inny majątek dłużnika,
- aktualny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników,
- bilans sporządzony przez dłużnika dla celów postępowania, na dzień przypadający w okresie trzydziestu dni przed dniem złożenia wniosku,
- wykaz wierzycieli,
- podpis wnioskodawcy,
- wymienienie załączników.
Wśród załączników do wniosku restrukturyzacyjnego powinny znaleźć się wszystkie dokumenty świadczące o złej kondycji finansowej przedsiębiorcy. Mogą to być nieuregulowane faktury, rachunki, umowy z wierzycielami lub kontrahentami, wyciągi z rachunków i firmowych ksiąg rachunkowych, wezwania do zapłaty. Pamiętajmy, aby takie dokumenty były załączane do wniosku w oryginale i kopii.
Wniosek restrukturyzacyjny jest pismem procesowym podlegającym stałej opłacie sądowej, która musi zostać uiszczona przed złożeniem pisma do sądu. Dowód zapłaty dołącza się do wniosku wraz z innymi załącznikami. Opłata sądowa od wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego oraz wniosek o zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu wynosi 1000 zł. Natomiast opłatę w wysokości 200 zł pobiera się od uproszczonego wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego. Opłatę uiszcza się na właściwe konto bankowe sądu rejonowego, do którego kierowany jest wniosek. Brak opłaty jest uznawany za brak formalny pisma. W takim przypadku sąd wzywa wnioskodawcę do uzupełnienia wymaganej opłaty w terminie 7 dni licząc od chwili odebrania stosownego wezwania. Jeśli wnioskodawca nie spełni swojego obowiązku sprawa nie zostanie przyjęta do rozpoznania.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że sąd odmawia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, jeżeli skutkiem tego postępowania byłoby pokrzywdzenie wierzycieli. Sąd odmawia otwarcia postępowania układowego lub sanacyjnego również, jeżeli nie została uprawdopodobniona zdolność dłużnika do bieżącego zaspokajania kosztów postępowania i zobowiązań powstałych po jego otwarciu. Jak wskazał Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z dnia 27.01.2022 r. (sygn. akt XXIII Gz 1566/21), badając przesłankę pokrzywdzenia wierzycieli należy dokonywać wykładni art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne tak, aby w nieuzasadniony sposób nie zamykać dłużnikowi możliwości skorzystania z restrukturyzacji. Wystąpienie negatywnej przesłanki pokrzywdzenia wierzycieli z art. 8 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego nie jest w żaden sposób powiązane ani z oceną efektywności zakładanych przez dłużnika środków naprawczych, ani z oceną zdolności dłużnika do wykonania układu. Badając potencjalne „pokrzywdzenie wierzycieli” nie należy odwoływać się do spodziewanego stopnia zaspokojenia w ramach wykonania układu. Warto podkreślić, że pokrzywdzenie wierzycieli ma być skutkiem postępowania, a nie skutkiem układu. Na etapie rozpoznawania wniosku o otwarcie postępowania, sąd nie powinien analizować złożonych propozycji układowych, chociażby dlatego, że mogą one ulec modyfikacji i zarówno plan restrukturyzacyjny jak i propozycje układowe maja charakter wstępnych. Propozycje układowe niekorzystne dla wierzycieli mogą być co najwyżej podstawą odmowy zatwierdzenia układu, a i to nie w każdym przypadku, ale jedynie wówczas gdy warunki układu są rażąco krzywdzące dla wierzycieli, którzy głosowali przeciwko układowi i zgłosili zastrzeżenia (art. 165 ust. 2). Ustawodawca bowiem posługuje się w ustawie zarówno pojęciem „postępowanie restrukturyzacyjne” jak i pojęciem „postępowanie o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego”. Dlatego pokrzywdzenie wierzycieli wskazane w art. 8 ust. 1 ustawy ma być skutkiem postępowania a nie skutkiem samego układu. Podobnie przesłanką otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego nie jest posiadania zabezpieczenia majątkowego dla wykonania układu, bowiem postępowanie restrukturyzacyjne może być otwarte względem dłużnika nieposiadającego jakiekolwiek majątku.
Ile czasu trwa restrukturyzacja?
Tak naprawdę nie ma żadnych przepisów, które regulowałyby czas trwania postępowania restrukturyzacyjnego. Praktyka pokazuje jednak, że restrukturyzacja jest możliwa do osiągnięcia w ok. 6-12 miesięcy. Od chwili złożenia wniosku o restrukturyzację sąd podejmuje pierwsze czynności w sprawie po upływie ok 1-3 miesięcy. Następnie dochodzi do tego czas na głosowanie wierzycieli i podjęcie odpowiednich postanowień.
Złożenie wniosku o restrukturyzację nie oznacza, że w każdym przypadku sąd przychyli się do stanowiska dłużnika. Innymi słowy zainicjowanie restrukturyzacji przed sądem nie oznacza, że zostanie ona przeprowadzona. W przypadku sprzeciwu ze strony większości wierzycieli sąd nie wyrazi zgody na restrukturyzację. W takim przypadku dłużnik będzie musiał niestety samodzielnie uporać się ze swoimi zobowiązaniami. Jeśli jednak sąd orzeknie restrukturyzację wskaże w jaki sposób ma ona dokładnie przebiegać. W tym zakresie część zobowiązań przedsiębiorcy może zostać umorzona, a reszta rozłożona na nieoprocentowane raty trwające nawet kilka lat. Pamiętajmy jednak, że niedostosowanie się do ustalonego układu i zasad spłaty wierzycieli choćby w jednym drobnym punkcie może zniweczyć całą restrukturyzację.
Jeśli chodzi o dokładny przebieg całego postępowania restrukturyzacyjnego to możemy go sprowadzić do kilku prostych kroków:
- Złożenie wniosku restrukturyzacyjnego i otwarcie postępowania sądowego.
- Przeprowadzenie negocjacji z wierzycielami zadłużonego przedsiębiorcy.
- Głosowanie nad zawarciem układu z wierzycielami.
- Zatwierdzenie układu przez sąd – pod warunkiem, że zostanie on przyjęty przez większość wierzycieli.
- Wdrożenie układu z wierzycielami w życie.
Podsumowanie
Restrukturyzacja jest formą ratowania przedsiębiorstwa przed ogłoszeniem upadłości. Może być przeprowadzona tylko w związku z właściwym postępowaniem sądowym i występuje w kilku możliwych formach. Restrukturyzacja nie jest obowiązkowa dla zadłużonego przedsiębiorcy, jednak warto rozważyć skorzystanie z takiej możliwości. Przedsiębiorca nie ma obowiązku posiadania zawodowego prawnika w ramach toczącego się postępowania restrukturyzacyjnego. Praktyka pokazuje jednak, że jest to dobre rozwiązanie, które warto rozważyć już na etapie tworzenia wniosku restrukturyzacyjnego.
